Дунё аҳолиси сони ўсиши, гўшт истеъмоли ошаётгани, суғорма деҳқончилик, иқлим исиши ва иқтисодий ривожланиш биргаликда дунёда сув захиралари камайишига олиб келмоқда.
Жаҳондаги 400 минтақа ёки ҳудудда ҳозир сув ўта тақчил.
Бу борадаги тадқиқотларни эълон қилган WRI ёки Жаҳон захиралари институтига кўра, сув етишмаслиги сабаб миллионлаб одамлар бошқа жойларга кўчишга мажбур бўлиши, урушлар ва сиёсий нотинчликлар юзага келиши мумкин.
Туркманистон аллақачон Марказий Осиёдаги сув энг тақчил мамлакат. Минтақанинг сув етмайдиган иккинчи мамлакати – Ўзбекистон.
Аммо келаси 20-25 йил ичида Ўзбекистон ҳам жаҳондаги энг сувсиз давлатларда бирига айланиши кутилади.
Сув – халқаро муаммо
Дунёда энг кўп чучук сув суғориш учун ишлатилади. Кейинги ўринда саноат келади.
Бугун Яқин Шарқ, Ҳиндистон, Покистон, Ботсвана, Эретрия ва Туркманистонда сув жуда тақчил. Ўзбекистон ва Қозоғистонда ҳам аллақачон муайян ҳудудларда сув тақчиллиги сезилади.
Чили ва Туркиянинг қатор минтақаларида ҳам сув етишмайди.
Хитой ва Россияда сув захиралари етарли, аммо бу икки мамлакат пойтахтлари – Пекин ҳамда Москвада сув етмайди.
Европада эса Италия ва Испания бугун сув тақчиллиги муаммосига юз тутмоқда. Бир сабаби – туризм.
Сув қаерга кетмоқда?
Охирги ярим асрдан кўпроқ вақт ичида ёки 1961 – 2014-йиллари давомида дунёда сув истеъмоли икки ярим баравар ошган.
Айниқса, қишлоқ хўжалиги экинларини суғориш учун чучук сувнинг 67 фоизи сарфланади.
Ўзбекистонда, масалан, пахтани суғориш учун ишлатилган сув туфайли Орол денгизи қуриган. Бу нафақат сув тақчиллигини кучайтирди, балки Ўзбекистон экологиясини ҳалокат ёқасига келтириб, инсонлар саломатлигига жуда салбий таъсир кўрсатди.
Дейлик, Ўзбекистон ҳудудининг ярмидан кўпи шундоқ ҳам Қизилқум саҳроси ва унга ёндош чўл-даштлардан иборат. Бироқ Орол денгизи ўрнида янги, Оролқум саҳроси пайдо бўлди. Бу саҳро эса пахтадан чиққан пестицид ва бошқа заҳарли ўғитларга бой.
Шамол учирган айни заҳарли моддаларни юзлаб чақирим узоқда яшовчи миллионлаб одамлар ҳаво орқали ютишади.
Ўзбекистон ҳозир Орол ўрнида саксовул экиб, бу қумларнинг осмонга кўтарилишини жиловлаб, одамларнинг яшаши учун шароитларни яхшиламоқда.
Аммо шу суръатда Орол тубини ўрмонга айлантириш учун 150 йил вақт керак.
Бутун дунёда чучук сувга эҳтиёж ошиб бормоқда.
Бир ечим – инсонлар мол гўшти ейишни камайтириши керак. Чунки қорамол учун кўп сув кетади.
Шунингдек, пахта каби экинлар ҳам сувталаб саналади.
Тожикистон ва Қирғизистон тоғларидаги музликлар ҳам иқлим исиётгани сабабли жадал эриётгани айтилади.
Расмийлар аллақачон қатор музликлар кичрайгани ё чекинганини айтишган. Келаси ярим аср давомида бу жараён тезлашиши мумкин.
Сув ва уруш
Исроил, Ливия, Яман, Афғонистон, Сурия ва Ироқ каби давлатларнинг аксариси нотинч. Сув тақчиллиги эса бу мамлакатларда тинчлик ўрнатишни қийинлаштириб, янги низоларни келтириб чиқариши мумкин.
Миллионлаб қочқинлар келиб ўрнашган Иордания ва Туркияда ҳам қатор ҳудудларда сув етишмайди.
Сувни тежаб ишлатиш, қайта ишлаш ҳамда сув истеъмолида энг сўнгги технология ва инновацияларни қўллаш муаммога ечим сифатида кўрилади.
Сингапур «Тўрт жўмрак» номли сув йиғиш тизимини ишга туширган.
Исроил дунёдаги сувни энг кўп қайта ишловчи давлатлардан ва бу борада энг сўнгги технологияни ишга солади.
Айрим мамлакатларда денгиз сувини кичик миқёсда чучуклаштириш тажрибалари йўлга қўйилган.
Манба: minbar.uz